A mula

                                                     Debuxo de Eduardo A. Prieto González

Unha noitiña de xuño, despois de regar as patacas na Cortiña do Val, de volta cara á casa subindo pola carrioza do Sagrado, díxome o pai: “Mañá cedo, ti e mais a Tilde coas vacas cara Caborriba, pois na ribeira coa calor que vai as corgas están esgotadas e, mesmo, os  pasteiros máis frescos xa van ben lambidos…”

     Noutra pousa, o pai volveu co tema: “Recadádeas, como podades, noutra banda do regato de Senra que fende o lameiro polo medio, que está na sombría e non hai tantas moscas; e mais na poula, ó baixaren as calores, pódense entreter en triscaren uces e xestas que xa están agromadas; tornade de non cruzaren o regato, non vaian a pisaren a herba, que hai que subir cós homes a segala un día que cadre de bo tempo… e non vos montedes na mula!, que pode haber unha desgraza na casa!” –díxonos o pai, erguendo a súas poboadas cellas para mirarnos coa luz dos seus ollos, chispos.

     A mai seguía na cociña, a bater os ovos, para arranxárnos a merenda; axiña, baixamos á corte: ao renxer a porta, a mula ventounos decontado, botándose a rir cunha risiña falsa, rinchando os dentes, coas orellas agudas, ergueitas cara arriba coma puntas de coitelo. Non era de fiar, a pillabana. Axiña a tomamos das rendas pra abeberala na pía, con tento e cós ollos ben abertos non sexa o demo de arrearnos unhas couces, así polas boas, gratis coma quen se espriguiza do leito: abofé, tiñas que vela camiñando a paso lento, elegante, coas ferraduras novas que lle arranxara o Serxio, o ferreiro de Celeirós, arrincando chispas co seu paso metálico nas pedras do patio, que en tempos dos devanceiros seica serviran de chan no muíño de auga do regato de Maraván.

     As papas xa están a arrefriaren na mesa, ide vindo! –berrounos a mai dende a cociña. Entramos correndo, que camiñar a pé pousado era cousa de vellos; logo, sentamos ao redor da longa mesa de mármore cós outros irmaos que escolleran os mellores sitios (os pais tiveran catro nenos, completando a rapazada con tres raparigas: a min tocoume xogar có número 7 ). Comezamos a faena afuracando as papas de fariña milla: cós xogos de rir e soprar, de soprar e rir, salpicándonos o nariz coas papas que saían queimando nos sete pratos de porcelana como volcáns que fumegaban en erupción, que se irían apagando pouco a pouco co leite fresco tras quedar ó resío da noite nun recanto da fiestra do comedor de fóra, a salvo dos ratos e dos gatos. Logo, había que rematar a faena coa culler, comezando polos beirís, ó redor do prato, onde antes as papas de fariña milla perdían as calores.

     No breve tempo dun kiquirikííííí... dun galo, os pratos fondos quedaron lambidos. Co corpo quente, a barriga preñe de papas, ollando as biqueiras das chanquiñas escaleiras abaixo para ir soltando de cadeas á facenda e arrearnos con ela cara á montaña: pronto empezaron a repenicaren as chocas polo camiño real cara arriba que daba gusto escoitar a música co seu tintineo de chocas e esquilas. Nós, ó final da procesión, espreguizábamos ás vacas máis vellas coa aguillada, as cales, pola canseira dos anos, andaban coa parsimonia que era de seu polo camiño de carro que xungue a ribeira do Sil coa montaña que vai dende Forcas a Espiñas.

    O pai madrugara aquel día. Despois da parva, encamiñouse cós homes á xeira da escaravella nas viñas de Trabazos. A mai a debullar as patacas: cachelos arranxadas con iscos para a comida do mediodía. Os miúdos coa facenda para a montaña; os rapaces máis medrados, que xa ían presumindo de bigote, a xuntaren a herba no lameiro do Cabildo; as outras tres rapazas coas uñas afeadas arrincando beldros das patacas da cortiña do Val: cadaquén ó seu, que cousa feita xa non metería présa.

     Tan pronto como dobramos o camiño no Rouso, achegámos a mula a unha parede, co gallo de empoleirarnos encima dela. A Tilde sentou detrás, a pelo nas ancas, como facían noutros tempos os indios navallas; eu, adiante. Agarrei o ramal e ordeneille: 'Arre, arre, mula, que podes ben'! Pero, a condenada da Teófila quedou pegada ó chan, sen cantearse do sitio. Despois dun chisco, mirándonos de esguello, coa man dianteira deu un couce nas pedras do camiño para meternos medo no corpo. 'Arre, mula, arre...'! Volvín de novo, medio anoxado, ó tempo de apertarlle nas costelas co fin de esporeala coas chancas, que estreara só había uns días, ferradas con tódolos cravos que aínda non perderan ningún: antes de acochar na cama, gustábame contarlle os cravos: de perder algún, non había xeito de entrar no sono pola rabia que entraba, matinando en remachar o asunto dos cravos das chancas: abofé, perder un cravo das chanquiñas novas... como se me sacaran un dente.

     A Teo, sen mover as mans dianteiras, soltou dous tremendos couces coas patas traseiras que, malia de se perderen no ar, coa inercia do impulso a miña irmá veuse encima de min, chimpándonos a ámbolos dous ó chan. A mula ollounos de esguello un bocado, seria, pero logo botouse a rir, cos belfos regañados para amosarnos os seus dentes brancos de catro anos e facer chufa de nós, baixando e subindo a cabeza repetidas veces, ollándonos alí derrubados no chan do camiño tan pobres e desvalidos que nos podía esmagar coas ferraduras como a dúas miocas indefensas.

     Emporiso che digo non tivemos outro remedio que subir a petada a pé: aquela mula, que viñera mercada da serra que coroa a Santiago de Medorra, para manexala cumpría un libro de instrucións, coidaba eu por entón, e por iso se librara da andaina coa reata de mulas galegas polas feiras, e casas con fachenda, en terras de lonxe de Ibernando, alá na Estremadura.

A miña irmá andaría polos nove anos; eu non sumaba tantos. 

Lume na palleira

En Sacardebois, ó rematar a castañeira, tocaba a destila. O pai acabara de encher as potadas. O lume ía devorando, preguiceiro, os achós dunha vella caracocha atacada pola filoxera. De alí a un anaco, as biqueiras de guizos de uz dos serpentíns comezarían a pingaren nas olas de barro de Gundivós.

   A tarde transcorría devagar. Mentres o pai conversaba cun veciño, coidaba de non alamparen as achas que alimentaban os dous potes: non fose o demo que os fíos da augardente fosen a máis e os grados da mesma, a menos. De cando en vez, sacaban o paquete de caldo e mais o 'librito' para liaren uns pitos, achegando axiña un guizo ás brasas para prendelos co gallo de aforrar os mistos que puxeran a secar encima dunha vella cubeta volteada a xeito de mesa.

   Monotonía da destila, fíos da augardente caendo na olas, banco corrido de madeira á beira do lume, pés dentro das chancas, quentes coma roxóns; viño novo e mais un saquiño de figos pasos encima da cubeta; de cando en vez, a augardente nun vaso de vidro reza o rosario, quedan por riba de dúas horas, os homes pechan os ollos, deixándose levar polos aromas.

   Entón, de súpeto, apareceron os rapaces coa merenda na mao: unha lasca de queixo de bola, que lles dera a mestra, encima dunha rebanda e pan, que levaran da casa; viñan alegres e rebuldeiros con ganas de troula, brincando de acó acolá, xogando ás agachadas entre os cubetos e feixes de palla.

   Así que, o pai díxolles: “Andádevos á palleira a comerar os becerriños; ripade un feixe de herba e botádella nos presebes, que estarán baleiros, e esparexédella como é debido, non a vaian deitar no chan e pisala...”.

   Namentres ripaban a herba e retorcían o viorto para atar o feixe, non estarían amolando –pensou o pai dos miúdos–. E foron, lixeiros, coa encomenda. Seríanche as sete da tardiña, coido eu, pois o sol, canso de quentar a terra, percorrendo o ceo de leste a oeste, xa deitara a durmir no Canón do Sil.

As follas, esparexidas polo chan do souto da adega, comezaban a fuxiren do vento. Xoán agarrara, así como o que non quere a cousa, a caixa de mistos de encima da cubeta. Vou acender o lume aquí fóra, dicía, porque vai unha friaxe do demo...! Ide indo ripando a herba, logo achegádevos a quentar ass maos. O neno chiscou un misto e achegouno a nunha puñada de herba. Axiña, procurou garabullos que había ciscados pola aira e botoulle un mangado deles encima da pobre lume que comezaba a fumegar. Ó prenderen os guizos, a fogueira cobrou vida; logo, un sopro oportuno de vento deulle aires, de maneira que axiña alampou cara arriba unha luminaria indomable.

–Ai, Xanciño, fixéchela boa!– díxolle o irmán de máis anos... (Se estás interesado en continuar co conto, cliquea no enlace Lume na palleira do Xornal de Galicia)

Pescar na rede

Canso dos traballos de labrego, pataos arriba e pataos abaixo, ó xornal nas viñas da ribeira do Sil, un bo día prendín a TV, fixen 'clack' nun segundo bote de birra arrefría, acomodei os pés encima da mesa e axiña abrín as orellas para escoitar como vai o asunto do paro: “Todo está no Internet, instala o ADSL e navega por eses mundos de Deus sen saíres da túa casa”, díxome un anuncio.

     Certo a chiscadela do anuncio prendeu no abano do meus proxectos de cara ó futuro: despois dun tempo de matinar no asunto, un bo día planteime á beira do mar. Mentres baixaba ó peirao no porto de Vigo, a oferta do Internet foi arraigando pouco a pouco no meu caletre como a auga de orballo nas mañás de novembro, calándome até os ósos pequenos do corpo na ría de Vigo. Hai días que madrugo, a botar a rede na barca, unha vella dorna, compañeira de fatigas coas nasas e galaritos que arranxara o meu pai de cando mozo no río Sil, amañada con xeito con táboas de trabes dun vello castiñeiro, hoxe caracocha con fillas novas que tirarán da súa vida outros cen anos: naquela, o avó era o carpinteiro e mais pescatín de San Fiz (Parada de Sil, corazón da Ribeira Sacra, que será, máis cedo que tarde, Patrimonio da Humanidade). Outros días, porén, non ergo da cama até que sinto o rebulir dos rapaces que volven contentos da escola. Tanto aparello, pra catro sardiñas, non che me vale a pena, díxenme un día feo de néboa; por outra banda, o traballo en terra firme leva unha puñada de anos de vacacións, porco goberno, mecagoná... vou mandar todo ó carallo...!, matinei con razón dereita polos meus adentros, de cotío, inquedos.

      Así pois, como do dito ó feito non hai longo treito, decidín por agora trocar a vella dorna do meu pai polo 'toshiba easy media' do meu fillo, Xoán, anos atascado en 4º da ESO, pero sen cancelas, eso si, para andar, ceibe coma un raposo, nos eidos do Facebook atrapado nun chat engaiolante na arañeira da rede nunha nube de 'Ni-Nis'. Xa sabes o dito: 'De mestre folgazán, alumno vago e can'. Agora imos cambiar os roles, hai que andar á procura  doutras  alternativas nas secas longas de pouco traballo, non é?

     Este foi o resultado. Van dous días que me plantei na cadeira cara o ordenador: estou a navegar con tento e coidado, seguindo a derrota marcada polo fillo Xoán, e ata degora só che pesquei unha cesta de vermes troianos. O meu fillo, pola contra, como non hai dúas sen tres, o primeiro día que foi botar as redes coa dorna, pescou un arrefriado e, no segundo, regresou quente coma un roxón: apañou unha  gripe do demo. E para rematar o conto, a coitada Angustias, a  miña muller, fuxiu de nós.

Corazóns solitarios

Os vellos queixámonos baixiño dos achaques de noso, porén mentres un poida, seguirei a mexer nas miñas cousas: ó cantar o galo no poleiro, baixo ó alpendre a por unhas achas de carballo e mais  unha puñada de uces e prendo o lume na cociña económica, tras os primeiros fumes, axiña poño as maos por riba do fogón: xa quentes coma roxóns, coa sensación de quecer de arriba cara abaixo, ando a rebulir na casa de acó acolá un anaco, facendo que fago sen facer nada, mais de alí a pouco o meu corazón, solitario, malferido dende o último inverno que me deixou a Xenerosa, foi entumecendo pola friaxe da súa ausencia: nestes días de novembro, nove meses compren para nacer, nove meses para a caída da folla, avisoume varias veces de se calar, que está moi traballado como o meu vello Seat 600...

Unha ninfa na Ribeira do Sil

           
 San Adrián, Sacardebois (Parada de Sil)

“Mándoche a lenda de Azud de Vill, pra que me contes o que che parece este recorte que saíu publicado nunha revista de Unión Fenosa de fai máis de 15 anos.O conto vén firmado por Fontenla. Eu téñoo gardado dende aquela época polo interesante que me pareceu. Un saúdo, Alberto Fraga”.

A lenda vai dunha moza loura, de nome Azud. (Dana, nesta nova versión). Quince primaveras en flor foron deixando a marca de fermosura na figura esvelta desta moza de longas trenzas e ollos claros, engaiolantes e sedutores. De cando en vez, abrindo o ollo do luceiro, víase saír ás agachadas dunha palloza que había nun recuncho da Aldea de Abaixo de Amandi. De mañá cedo, baixaba polo camiño das Forcadas cara ó río, alegre e cantareira.

            Nesta ribeira de Lemos, que mira a Caldelas, viñera ó mundo en raras circunstancias ó pé da fonte de Amandi, un precioso lugar para abrir os ollos e ollar o mundo por primeira vez: a que se dicía ser a nai aparecera coa nena no colo entrando na aldea, sen que ninguén se decatara de haber estado preñe. Porén, durou pouco a ledicia naquela casa: unha tarde desafortunada, contando a nena cinco anos, a coitada nai desapareceu afogada nunha poza do río Sil, nun intento de salvar a Dana, que gustaba das brincadeiras nas augas, mergullando nas pozas e remuíños de funil que se formaban no río antes da represa de Santo Estevo.

            E como unha desgraza, ás veces, vén de reata con outras que non son mellores, o home desta veciña de Amandi había anos que andaba escalazado polas terras de Estremadura vendendo mulas de acó acolá, disque lle pegaran dous tiros unha panda de bandoleiros, cando baixaba coas reatas ó abeiro das moscas, aproveitando a lentura do resío, dende o alto do Piornal a Castiñar de Ibor. Desto, xa se encheron un mangado de veces os ríos subterráneos e se baleiraron outras tantas coas secas, como podemos comprobar polas biqueiras das fontes, que unhas veces están a brotaren auga a cachón e, pola contra, noutras só destilan un delgadiño fío.

            Como resultas do que estou a contar, a moza de Amandi, de dourados cabelos, tomou amparo na casa dunha tía solteira, chosca dun ollo por saltarlle o globo da cunca ocular nun esbirro endemoñado, que lle viñera de golpe cando estaba a ripar a herba na palleira vella: disque tan fortes e continuados foron os tusidos, liberando os gases formados por baixo dos miúdos que, mesmo, estivo a piques de botar os fígados a coitada muller.

            A nena, con poucos aniños, axudaba ós veciños apañando guizos para o lume, limpaba a borralleira das lareiras e acudía á fonte. As mulleres, á espera de encheren as olas, andaban con dixomedíxomes de que tería o meigallo aquela nena fada polos feitizos propios dunha meiga: de cando en vez, unha moeda de ouro aparecía rodando polo cano da fonte, cando Dana ollaba como se enchía a ola de auga de Gundivós.

            A nena, cun sorriso nas meixelas, ó chegar coa ola encima da rodela, dáballe a moeda a súa tía: seica as estaba xuntando para mercar un ollo de cristal a un vello oculista de Lugo.

            Unha cunca de caldo, unhas castañas asadas ou pilongas cocidas cunha miguiña de leite e mais unhas codelas de pan cunha lasca de touciño eran o seu consolo e recompensa.

            Os anos foron pasando, devagar, e a nena medrou amosando ser unha mociña agraciada e alegre, que daba gusto vela. Por aquela, baixaba tódolos días dende Amandi ó cenobio de San Adrián, na banda de Caldelas, a ser a princesa dos freires máis que criada: unha moza tan fermosa non podía estar fregando os potes na cociña dun mosteiro.

            Dun tempo a esta parte, o barqueiro de Meixide, non daba creto ó que estaba ollar na ribeira de Amandi. De mañá cedo, cos primeiros kiquiriquís dos galos dos poleiros do redor, daba un brinco da cama para espreitala, acochado trala ventá da súa alcoba: cos primeiros raios de sol, aparecía, por encanto, aquela moza misteriosa á altura das Forcadas, percorrendo os camiños de ferradura, de présa como un espírito alado, cara ó río Sil.

            Na beira das augas, por entón claras e bravías, repousaba un anaco para as ablucións matinais. Rematada a liturxia da purificación, a moza, núa como a deusa Venus, desaparecía nun tris mergullando baixo as fervenzas como ninfa náiade, parece ser que era. O barqueiro, seducido polos seus encantos, quedaba coa boca aberta, pois tal fermosura en muller non se vira por ningures.

            Logo, o mozo, co sentido no aire, subía de présa cara a fonte da Costrela. Alí, escondido tralas balaustradas da palleira que había por riba, esperaba á Dana, asexando, a piques de ollar como ía brotar a ninfa de Amandi polo cano da fonte; entón, o corazón comprimíaselle de devoción e de temor, dándolle por rezar, teimando en persignarse, como se tratar da aparición da Virxe das Neves: fermosa, fría e distante.

            En menos tempo que canta un galo, a náiade recuperaba a cor de seu e a figura esvelta de muller moza e guapa. Logo, inclinando a cabeza suavemente para beber auga da pingueira, sacaba unhas moedas de ouro do peto da saia e, paseniño, ías deixando caer na pía unha a unha: o barqueiro ía lendo nas sucesivas ondas, que se formaban na auga da pía, versos dun amor imposible.

            Logo, púñase andar cara San Adrián, como tal cousa, estalando campaíñas de estalotes e apañando morotes, mentres cantaba romances á beira das fontes. Logo ía indo, devagar, polo camiño que unía Bouzas con San Adrián, onde se abría nunha forcada cun gallo cara arriba, a San Lourenzo, e mais outro cara abaixo, a Barxacova.

            Así e todo, poucas veces se deixaba ver: mostrábase fuxidía das persoas e máis de sospeitar de mozos agachados nos recunchos dos eidos, entón buscaba o líquido elemento, onde houber, para percorrer as correntes de augas subterráneas, as cales, de cando en vez, asoman na superficie en forma de mananciais, sabedora de poder deixar cegos ós mozos, de escoitaren as súas doces cantigas.

            Dana, a náiade do Sil, santificaba as fontes coa súa presenza, deixando unha moeda de ouro, como testemuño da súa condición: Fonte das augas brancas, Fonte das neves da Costrela, Fontefría da fraga do cichón, fervenzas de Maraván... todas elas, augas milagreiras por daren fortuna e lavarlle as culpas ós que beberen estas augas santas ou se serviren delas para as pías de bautismos e das portas da igrexas; para purificar as estancias, para as alcobas de matrimonios en idade de procrear e para espantar o andazo das camas dos nenos.

            Disque na hora dos anxos, as doce do mediodía, Dana, axiña de ser peiteada ó sol por unha dama de compaña, sentaba nun trono de prata empoleirada no más alto de cenobio de San Adrián, na soleira do balcón da última fiestra do cenobio, para sacarlle brillo ás moedas cun pano de seda de cores. Moreas de moedas de ouro en cestas de fino castiñeiro bravo, porque moita era a riqueza que esta granxa do Mosteiro de Montederramo recadaba polos beneficios de viñas e soutos traballados polos criados dos freires; ademais dos foros, arrendos, décimos e primicias dos labregos da contorna: de cada dez peixes das pesqueiras do río, un era para os frades; de cada dez moios de viño, un para os freires e así de cada dez ferrados de castañas...,  de maneira que, gran a gran enchían as tullas e mailas cubas.

            Mesmo, o abade da freguesía de San Martiño de Sacardebois non se vira dispensado de pagar catro galiñas poñedoras ós freires do Priorato de San Adrián por cada San Martiño, en concepto de aforo da casa, soutos e hortas que recibía o Casar de Viana ( 'viana', terra que linda coa 'vía', neste caso co camiño real que xunguía a ribeira do Sil coas terras chas do alto da montaña de Forcas).

            Di a lenda que regresando Dana do mosteiro cara Amandi, unha tardiña de verán, na altura da Casa nova, un galán montado nun cabalo branco, de nome Gustavo, que acostumaba percorrer a galope os camiños vellos da ribeira co gallo de facerlle as beiras a moza de Amandi, un día prendeu a Dana pola cintura e desapareceu con ela, esporeando o cabalo a galope cara arriba. 

            En Villarino, días despois, íanse celebrar as nupcias da fermosa dama co fidalgo Gustavo, fillo vinculeiro de dona Mathilde, única herdeira da Casa dos Pretos de Cancedo, que por entón vivía retirada no castelo de Maceda. Antes da cerimonia, os noivos, vestidos cos traxes da voda, perdéronse dos invitados na beira do río Mao: Dana vai quitando o vestido de noiva paseniño, con tento, mentres o namorado estaba a seguila con ollos de peixe; porén, nun intre inesperado, érguese unha mura xigante para reter a auga do  Mao,  río humano, separando á parella na confusión do balbordo.   
           
            Dana, noutra banda do encoro de Villarino Frío, di adeus ó coitado fidalgo, o cal queda paralizado, plantado de pé como toro dun reboiro centenario.

            Logo, nun chiscar de ollos, desaparece a ninfa de longos e dourados cabelos, mergullando como un salmón a contracorrente das augas do río, volvendo a brotar, ó solpor, na Fonte do Oso preto do bidueiral da serra de San Mamede cunha moeda de ouro na boca.

Lugar, onde os druídas erguían aras nos carballos e bidueiros vellos e teñen xuntas nos claros do bosque as  lavandeiras, as fadas feiticeiras, os trasgos, os gnomos, as nereidas, os elfos... 

Parada de Sil, a Vella de Requián

                                              

Requián é una pequena aldea da parroquia de Parada de Sil. Atendendo a súa etimoloxía, foi antano vila Reccilani, é dicir vila de Reccila, fillo do rei xermánico Hermerico que reinou polos anos 400 e pico.

Nesta aldea de tanto copete viviu unha muller máis bruxa que meiga, dende aquela xa chovería para enche-lo encoro de Santo Estevo ou, sendo máis comedido, deberon medrar dúas cuartas os carballos da fraga da carballeira de Maraván. Ninguén recorda como se chamaba: os máis vellos dos vellos do lugar, que por entón eran uns raparigos, lémbrana co xenérico de a Vella de Requián, que eu poño con maiúscula, porque non foi unha vella calquera. Abofé que non.

A madeixa do conto cómpre desenredala con tento, leva tantos anos recollida, que se pode enmarañar. Bótame unha mao, ho! agarra o fío e vai tirando paseniño:

A Vella de Requián percorría a bisbarra de Caldelas camiñando, acochada, polo fondo das carriozas que serpean entre os pataos das viñas da Ribeira do Sil; outras veces, gustaba máis dos camiños abertos de carro que unen as aldeas da montaña; de cando en vez, tamén se vía como alma en pena polos de ferradura rubindo dende Barxacova, San Lourenzo, Senra e Casa do vento ou baixando dende os Fiós, Espiñas a Entrambosríos ou Rabacallos: parece ser que sentía cóxegas nas orellas de escoita-la carraca dos muíños, cando estaban a traballar moendo millo ou centeo, mercado na montaña ou na chaira de Lemos.

Tiña sona de muller tarambaina, camiñando sen acougo de acó acolá. Percorría oito leguas ó día coas mans agarradas a un pan. Máis dunha vez, vírona nos Milagros; outras, aparecía osmando entre os postos na feira de Montederramo, latricando soa, ou alá enriba no cumio de San Mamede cos brazos abertos, cismando ó Altísimo de conseguir non sei que dons e, mesmo na feira dos bois de Chandrexa de Queixa. Abofé que estaba en tódalas partes, fuxidía e omnipresente coma Deus.

Facíalle un buraco polo cima, metía a man no pan e íalle comendo o miolo: metíao na boca e, envolto en cuspe, engulíao para dentro coma un pavo, malia de estar fraca, na mesma espiña como os diaños en Semana Santa.

Disque devecera polos terróns de azucre, de cando moza ía coas ovellas para o monte, e que lle caeran os dentes cos primeiros afogos da menopausa, que se lle presentara prematura, dun mes para outro, sen darlle tempo o seu home de facerlle un fillo. Así pois, había xa anos que non podía rilla-las codelas de centeo, porén gustaba moito molla-lo pan en viño con azucre, a xeito de sopas, ó saír quente do forno. Lambona de vella!

De condición de ser unha mullerciña, diría eu que máis anana que pequena, en troques, iso si, lixeira de corpo e viva de mente coma unha carriza. Presumía de levar sempre un pan sen encetar, agarrado no peito coas dúas mans de dedos curtos e medio murchos que non lle debían valer nin para escarvar nos buratos das orellas.

–Xa vas con outro pan, Carriza? –preguntábanlle os veciños–. Como resposta, botáballes a lingua de cadela esfameada, que mesmo daba noxo vela babexando cuspe. Non levantaba máis dun palmo, mais era toda ela veleno.

De tanto camiñar e pouco comer, pola noite no leito de xergón de follas de millo, brincábanlle as tapadeiras dos potes por riba da cabeza; outras noites no percorrer ceibe do seu soño confundíase no ar, envurullada nunha nube de lá, deixándose levar nunha viaxe a ningunha parte. A coitada estábache tola de todo.

Dende había anos, metéraselle no caletre que o Benigno, o seu home, andaba a facerlle as beiras a Xenerosa, mentres ela desaparecía polos camiños da contorna. Era esta muller, a Xenerosa, unha veciña de Teimende aínda de bo ver, de patas gordas e moi lucida de peitos, que daba gusto vela camiñar contornándose, exuberante de curvas, os domingos cara a igrexa coa cara lavada e vestida de cores de festa. Por causa desta muller fermosa, como a vaqueira da Finojosa, por envexa a Carriza deixara embruxado ó Benigno: quedara castigado, de por vida, de mirar sempre cara arriba, vivindo sen atinar onde poñe-los pés: só tentando coa mao podía ata-los mallós da chancas. Dada a súa condición de mirar ó ceo, aprendeu a predici-lo tempo: moi solicitado o seu parte meteorolóxico, de tocar sega-la herba nos días de verao. Toda a vida cargou o Benigno, o coitadiño, co alcume de O’ Miralcielo que lle puxeran os rapaces malcriados da escola.

–Non podes ollar outra cousa, sempre cos ollos cravados, fitando nas pernas e nas tetas da pendanga! Vas andar de cabeza, de cabeza en alto, xa verás, xa!– tronou a vella unha noite dende o leito de follas de millo.

As pitas da Xenerosa tampouco se libraron do mal fado. A Carriza pasaba a noite debullando como amolala ben amolada. Disque a viran agachada detrás dunha parede cunhas codelas de pan, preparando o meigallo. Dende entón, as catro galiñas do poleiro da Xenerosa comezaron a camiñar a unha soa pata, seca e encollida a outra baixo unha á, dando pequenos brincos cara o poleiro no solpor ou fuxindo polos eidos do zorro e do gabián á pata coxa: era moita a pena que daba olla-las pitas, decotío deitando ó chan ou intentando inutilmente erguer en voo, dígocho de min a ti, coma os amigos que están no mesmo choio, neste caso desenredando comigo a última volta da madeixa do conto.

Unha mañá de novembro, a Vella de Requián apareceu morta no camiño de carro que baixaba ó mosteiro de Santa Cristina, cuberto por entón dunha alfombra de follas marelas e ocres caídas pola ventada nos días de defuntos cun pan sen encetar quentándolle o corazón, fatigado das andainas. Morreu tan vella que non chegara a prender na escola a conta-los anos que tiña.

As campás de Santa Mariña de Parada de Sil tocaron a defunto, tristeiras, mentres os rapaces do lugar cantaban no recreo:/Tin, tan/ pola vella de Requián./As codelas non as quere/o miolo non llelo dan./Tin, tan, tin, tan./

O Magosto de Sacardebois, rimas ripias.

Unha fogueira de cozos,
de caracochas, ardendo.
Festa dos druídas,
é o inicio do inverno.


Estoupan os foguetes,
nos eidos, ermos.
Estoupan as castañas,
na cociña quente de ferro.

                                                     Brasas de cozos de cepas vellas,
                                                     chourizos asados, lume do inferno.
                                                     Viño novo, mencía, das Albeanas,
                                                     xerro de Gundivós, espumando, dos cubetos.

Consideracións despois da visita do Papa

Chegou Bieito XVI a Santiago e veunos co conto, cando menos esaxerado, do laicismo activo, do relativismo, do anticlericalismo radical, semellante ó da República, non querendo ver que na España actual non somos anticlericais nin tampouco radicais, vai tempo que asumimos o Estado laico e liberdade relixiosa e que xa non andamos na queima das igrexas, pola contra estamos a financiala cos nosos impostos. O que pasa é que somos indiferentes á cousa relixiosa, porque non se ve coherencia entre o que predican e o que fan os que están dirixindo o choio.Tamén a súa mensaxe, ancorada no pasado, non atrae á xuventude, só a base da igrexa coa súa dedicación silandeira se salva da poda.

O Papa veu a Santiago a ofrecernos o credo da fe dos nosos avós, que vai camiño de ser esquecido na España moderna, malia de ser antano a reserva espiritual de Occidente.

O pastor Bieito XVI, experimentado no santo oficio, veu co encargo de devolver ó rego ás ovellas descarreiradas, unha desbandada nos últimos anos, malas pécoras!, quéreas de novo recadadas no seu curral, mailas ovellas de hoxe xa non son tan gregarias como as de antano nin gustan camiñar por carriozas estreitas, nin están dispostas a baixa-la cabeza, de aparece-lo lobo metendo medo; nin, mesmo, escoitan as prédicas dos últimos pastores, a piques de se extinguir, que en balde están a sermonar nos eidos desertos de almas e elas, medorras, esquecendo que un día foron marcadas coa sinal da cruz. Abofé que non se ve xeito de pastorear un rabaño tan descarreirado.

De Santiago, que representa a tradición da Igrexa, o Santo Pai voou a bendicir en latín a basílica da Sagrada Familia. Institución social profanada polos sociatas, segundo os peperos, ó sacar da manga –din eles– formas de matrimonio que nada teñen que ver co étimo mater. A nova Basílica consagrada, de Gaudí, representa a modernidade da sociedade española e a familia, un ben que o Santo Pai quere revalorizar como núcleo onde se han de asimila-los valores cristiáns.

Res dificilísima, certo, casar a tradición co progreso: cómpre levar a cabo o aggionamento da Igrexa cós tempos que corren antes que sexa demasiado tarde e se acabe o choio.

Los católicos están dejando las iglesias vacías – afirma El País.

–Xa non devecemos por estar atados a ningún credo, da cor que sexa, que non queremos seguir a comulgar con rodas de muíño, non necesitamos nin guías nin salvadores, porque, grazas a Deus, na España do século XXI xa non hai tantos parvos. Buscamos ser donos da Liberdade para pensar e decidir como antes os ilustrados, doutra banda dos Pirineos, a puxeran nun pedestal.

–Ai de vós! pécoras pródigas, a onde ides sen pastor, andádevos con tento que hai lobos soltos, cativadores, que os hai que amosan seren inofensivos como años co seu mirar magnético de azul claro baixo cellas arqueadas. Zapa, vade retro, zp!

O tempora, o mores! –Cicero dixit– xa non rezamos ás reliquias de San Pantaleón nin imos na busca do Santo Grial. Parécennos estar trasnoitados os curas célibes e as sores, virxes; as guerras santas, as bulas papais, os xubileos e mailos anos santos; tampouco corren os tempos de debulla-los rosarios dolorosos, gozosos ou gloriosos; nin se escoitan, dende hai anos, nos internados de seminarios e noviciados as ladaíñas e mailos latines que eran de seu, nin os cánticos gregorianos de misas de angelis de coros de voces brancas. Dime que pintan hoxe os cilicios, os escapularios, os velos, as velas e mailos velorios?

El número de nuevos adeptos disminuye y el de de personas, que deja de creer en la Iglesia, aumenta –informa El Imparcial.

Lugares de rezo e de tormento. Salvadores da nosa alma: curas, freires e freiriñas, bispos e beatas, ceos, purgatorios, púlpitos e confesionarios, limbo de xustos e de dindáns, autos de fe, condenas, responsos, inquisicións, san benitos penitentes, infernos de tormento eterno, legados patrimoniais ós mosteiros e demais beneficiarios... R. I. P.

Mandamentos de Deus, mandamentos da Igrexa, mandamentos do catecismo, encíclicas dos Papas, exercicios espirituais, sermóns guías do camiño a seguir da nosa conciencia para o seu curro redentor.

Duns anos a esta parte, ventos transvesais iconoclastas e laicistas corren polos eidos do saber, polas tribunas e palestras, polas ciencias e conciencias:"Non cómpre invocar a Deus para acende-la mecha e pór en marcha o Universo", agrega Hawking no seu libro The Grand Design.

El barómetro del CIS afirma que sólo el 13% de los católicos va a misa.

Entón, que facer coa bagaxe espiritual, cultural e económica acumulada século tras século?

Non podemos facer tábula rasa desta riqueza fraguada dentro e pola Igrexa Católica, aportada polos bautizados que, gran a gran, encheron esta tulla. De non contar con este patrimonio, celosamente gardado polos abades, bispos e cregos, non poderíamos entender a historia, o arte, a literatura, a arquitectura nin as distintas formas de organizarse a nosa sociedade. Patrimonio riquísimo de libros escritos nos mosteiros no medievo e posteriores, o berce das universidades co trivium e quadrivium, as pinturas barrocas, as catedrais góticas que debuxaron iconas e perderon a gravidade material, tirando delas os pináculos e mailas agullas con vocación de gaña-lo ceo.

Sen esquecer, no medio rural, os beneficios dos mosteiros, de capelas, dos oratorios e dos petos de ánimas; as imaxes sagradas das pedras dos cruceiros, que limparon dos camiños de maleficios de bruxas e de diaños noitébregos. Camiños a Santiago, marcados de pontes, igrexas e hospitais, monumentos de pedras que falan soas doutros tempos gloriosos, mais agora escoita: “nas pías da auga bendita dos mosteiros, comen os porcos e beben os cans” –espetoume este verán un paisano da Ribeira Sacra ó pé do mosteiro de Santa Cristina, afundido no silencio dos soutos de orat et laborat, do Canón do Sil.

Con todo e iso, se ti es cristián practicante, non te debes preocupar, porque disque despois dunha crise ou dunha poda axeitada (que lle cómpre tanto a nosa Igrexa despois de medrar vinte séculos, está hoxe feita unha caracocha que vai tirando sen zume, con gallas secas que hai que cortar e bravías que cómpre podar co fin de enxertar novos abrollos) coido que vai brotar unha nova comunidade cristiá, pequena, asentada nas súas raíces, porén máis auténtica e fortalecida: o consabido retorno da historia cíclica.

Mes de novembro na Ribeira do Sil

Novembro era o noveno mes no calendario romano: se nove meses cómpren para nacer, o noveno vénnos recordar que temos que morrer: nacer e morrer viñeron á vida de ganchete: Memento homo, quia pulvis eris...(Genesis 3,19).

   Os arellos dos soutos lindeiros xa están medio cubertos de follas e mais ourizos. De cando en vez, unha ventada esparexe as follas entre as gallas núas dos castiñeiros que tremen, aterecidas, da friaxe que apareceu sen avisar, adiantada para esta terra da ribeira, de por si morna.

   Dúas mulleres, coas costas dobradas, están a parolaren polo baixiño, mentres lles abren a boca aos ourizos coa lamia das chancas, entretidas na rebusca das castañas pequeneiras e ruís que quedaron para o canizo; outras dúas nun eido ermo embaixo, preto do Sil, na altura da Barxa, andan cunha cesta mediada de cerrotes e outra media de flores quitamerendas, as derradeiras do ano, preguiceiras elas en abrollaren serodias co verao fuxido a outros lares de lonxe, que mañá é o día dos defuntos, son para os pais que levan anos descansando no sagrado da parroquia de San Martiño de Sacardebois.

    As campás, tocan a defunto coa cadencia de seu, son tristeiro que se vai perdendo entre a néboa que exhala o Sil cara ó ceo dende o alto do esvelto campanario.

  A 'Morte' adoita ir de loito, coma é de seu, decotío soa ó carón do ciprés de Leiravella. Seica que anda ás beiras a Caronte, o barqueiro, e disque que se escoitan como están a riren deitados encima das Penas de Mouca no solpor, onde acostuman a botaren unhas partidas coas fabas brancas e negras, espertando á curuxa do piñeiro de Viana.

    Noites negras, outonizas, o barqueiro de Hades baixa ó río a preparar os aparellos para a viaxe coas danzas da morte, bambeando a súa barca no medio do río, mais a curuxa, presentindo o mal fado no fío do cu da noite, esperta por veces e ponse a berrar ós veciños de Mouca, que se erguen, inquedos, rebulindo polos camiños como ánimas en pena.

    A morte, coa casca amarga, pecha e caprichosa coas citas, que mesmo lle dá un arre coma un xo de acudir ás casas a pedir contas en horas cedas, petando nas portas con présas, sen dar tempo ós marcados pola desventura a prepararen os apaños para a viaxe á outra banda do río, alá por baixo do Canón...

    E disque, decotío, anda tamén cravuñando a gadaña para saír, un día e outro tamén, na procura de segar a quen lle cadre, que lle dá a feito ós fentos, silvas, manzanilla e mais herba boa; non repara no outono verde que recende coas aromas propias da xuventude e menos nos cardos vellos, murchos, que só poden atraer as moscas, que os sega a feito, amén doutros, sen misericordias.

    E para máis inri, ten sona de non faltar ás citas, sen importarlle as treboadas, os tronos e raios, así e todo a parca acode onde quixer a plantar a cruz do finado: cando e onde lle pete, que a morte é moi súa, unha dama seria, de palabra: escoita, lagarto, lagarto... a visita ó teu lar é cuestión de axenda.

   E chegou a data, sinalada no calendario da parca, para o meu amigo Félix un día de novembro.

   Entre catro homes levaron ó Félix perante o altar, a render contas ante o Altísimo. A néboa que suaba o río mentres viña rubindo devagar, brincando os pataos das viñas, entrou soprando polo ventanuco da igrexa. O cura lavoulle as culpas co hisopo. Os familiares do finado choraban, rompendo o silencio plúmbeo da cerimonia. O defunto entón, reconfortado cos responsos, abriu un ollo e destilou unha bágoa de despedida. A néboa pousou encima da caixa do defunto, envolvéndoa co seu manto frío. Logo, nun tris tras, escapou cara o ceo bufando coa bágoa do Félix polo fachinelo da igrexa. Din que é a alma.

A Cofradería, a caída da folla

A Cofradería, Confradería ou  Confraría, da maneira que sexa, é un topónimo da parroquia de Sacardebois, Concello de Parada de Sil. Recibe este nome, porque neste lugar está a casa do cura. Leva un mangado de anos sen habitar: as dúas parroquias veciñas, Sacardebois e mais Chandrexa, comparten dende hai tempo un só párroco, inclinándose o cura pola sede parroquial de Chandrexa, hoxe Casa de Turismo Rural. Nos tempos que corren, son fabas contadas as almas que hai que salvar nestas aldeas: van quedando pouquiños e todos, de tanto traballar estas terras sacras de minifundios, teñen gañado dabondo o ceo.

Antes da guerra, vivía na Cofradería o arcipreste de San Martiño de Sacardebois da que dependía a freguesía de Pradomao. A miña mai falaba con agrado deste cura o que escoitara dicir a miña avoa dona Bernarda, a quen lle tiña alugado o lameiro de Caborriba: “foi un sacerdote moi querido polos veciños, tan santo que mesmo -dicían-  mexaba auga bendita; vivía na Cofradería cunha ama e mais un loro que aprendera a cantar panxoliñas e seica que, ás veces, tamén farfullaba en latín”:

–Dominus vobiscum!– cantaruxaba o papagaio presumindo vestido de cores, movéndose dun lado a outro na varanda do corredor da casa do crego.

–Et cum spiritu tuo!– contestaban as mulleres que pasaban cargadas co cesto da roupa para facer a colada no pozo do regato de Maraván.

Disque tamén repetía tralo crego moitos rezos do breviario, sen embargo, malia de vivir moitos anos en compaña do cura, non houbo xeito de que cantase responsos nos enterros.

Logo, a casa deu acubillo á unha ducia de nenos da familia do zapateiro, o señor Andrés e señora María, moi boa xente... na parte baixa da dependencia parroquial, o zapateiro remendaba os zapatos dos veciños da contorna co material que mercaba na feira de Sober.

Fai pouco, o Bispado mudoulle o tellado e fíxolle algún que outro arranxo imprescindible.

Despois de aclarar os topónimos da nosa parroquia: Sacardebois, Mouca, Serradores, A Casa da culpa. Hoxe tócalle a 'Cofradería' (cofradería é unha deformación de confraría). 

Pero, ¿que é unha confraría?

Confraría derívase de confrade (del lat. cum, con, y frater, irmán). “Irmandade de persoas devotas con fins relixiosos” –reza, nunca mellor dito, no dicionario Cumio da Lingua Galega. A orixe destas irmandades vén da época dos romanos que recibían naqueles tempos esvaecidos o nome de collegia funeraticia.

Por tanto, este lugar de Sacardebois recibe este nome de Confraría, porque os confrades tiñan a súas xuntanzas nesta casa parroquial. Os ribeiraos, noutros tempos pasados, respectaban moito a San Martiño e mais a San Roque; coido, sen embargo, que sería a Confraría da Virxe do Carme, patroa da parroquia, a irmandade que ocupaba este lugar con moitos adeptos dende o século XVI. Tamén se chamaba a Confraría do Escapulario, que se ofreceu ós confrades como medio de saíren do purgatorio: Aquellos que llevaran el escapulario de la Virgen del Carme y cumplieran las condiciones que imponía su uso, serían automaticamente liberados del purgatorio el sábado posterior a su muerte,” indulxencia sabatina confirmada polo Papa, Pablo V (1602-1621).

Os confrades pagaban unha pequena cota en especie (castañas, patacas, viño, augardente); máis tarde, algúns veciños pagaban en cartos. O mordomo levaba as contas e convoca as xuntas, pero todo baixo a supervisión do cura. A primeira finalidade destas irmandades era socorrer ás familias dos confrades nos enterros: misas concelebradas polas almas dos defuntos, ceras para alumar nos velorios, máis misas nos cabodanos, a caixa mortuoria, o xornal do enterrador e mailo banquete de despedida ofrecido polo finado, como derradeira vontade de continuaren os seus degrañando o percorrer da vida.

(A Morte de Leiravella, que vestía de loito como é de seu, estaría dispensada de abonar cota algunha á Confraría do Carme, en tal caso sería cobrala por dereitos da súa competencia conforme ós criterios da SGAE. Disque o día que lle tocou finar: “morreu a Morte, morreu a Morte…!” –cantaban os nenos polos camiños– e disque en vez dun funeral, os veciños, os campaneiros, prepararon unha festa, con perdón pola ocorrencia, que nos cómpre a todos que a nosa veciña, a Morte, siga descansando en paz per sécula seculorum).

Volvendo ó rego do que nos ocupa, hai que engadir para rematar o conto, na actualidade a estas confrarías de antano chámanselle hoxe Pólizas de Decesos, Sta. Lucía… que ofrecen soporte económico nos peores momentos. Abofé che digo que, se vivir non é fácil nin cousa doada, morrer, se pensabas que che ía saír máis barato, pois non! o pasamento é un trámite carísimo: hai que pagar o 'finiquito' de toda unha vida.                                       Sit tibi terra levis. / S.T.T.L./

Percorrido do Sil antes do embalse II

Antes do embalse, a familia dos Ferreiros, a Candela cos fillos Pepe e mailo Rosende, traballaban de barqueiros entre as dúas bandas do río. Serafín, o pai do Vicente, e maila familia dos pais do Eladio e do Pegerto ademais das barcas, tamén tiñan forno, vendendo o pan centeo tanto nas aldeas de Lemos como nas de Caldelas.

Unhas barcas eran pequeniñas, moi lixeiras, para dúas ou tres persoas; outras, medianas, para unha cabalería; a máis grande usábase pouco, porque cumprían dous homes para remar, só cando viña unha xugada de vacas ou varias cabalerías para as feiras de Sober, Pantón, Monforte ou pasaban o río no outro sentido de Lemos a esta banda, ás feiras de gando de Maceda. Tiña moita sona a feira dos bois de Montederramo:polo camiño vello que vai dende Vilariño a Pradomao cara a Ribeira había una paraxe -recorda a nai de Antón Fernández, unha señora de 90 anos aínda cunha memoria prodixiosa- que se chamaba  A Casa nova, onde pasaban a noite os limeses que acostumaban acudir á feira de Montederramo na procura dos bois da montaña.   A máis importante das feiras de gando vacún era a de Castro Caldelas, aínda que acudían máis pola ponte de Abeleda e por San Clodio. Entón, non había outro remedio que empregar estas barcazas e remar, virando a súa proa un pouco cara arriba, a contracorrente, co gallo de chegar á outro lado, dado que, ás veces, nas enchidas do inverno, a forza da auga arrastrábaos río abaixo.

A romaría ó Santuario dos Milagros, acudía daquela moita xente devota da Virxe e das merendas ó pé do Santuario. Coa noite pecha, a mocidade retornaba da esmorga alumando os camiños con fachóns de palla de centeo. Eran días de moita xeira coas barcas. Costume tan arraigada que, aínda hoxe, con outros medios moito máis doados, continuan acudindo á cita coa Virxe a xente devota do agro de Caldelas e de Lemos.

O tránsito entre as dúas bandas era continuo: a mocidade acudía á chamada dos foguetes e mais das campás que repenicaban engaiolantes ás romarías de Amandi e de Cadeiras. Nesta banda do río, viña tamén a mocidade de Lemos ás festas do Carme, en Sacardebois, ás de Trigás e maila festa das cocas de Santa Tegra pola ponte de Abeleda.

Polo medio da tarde, cando subían ó Santuario de Cadeiras e coas primeiras tímidas luces da noite, ó retornaren, as barcas non daban abondo para poder pasar a tanta xente que, por entón, había unha morea de mozos e mozas nestas aldeas que daba gusto velos.Cos bailes, coa bota de viño e coa pándega de cabrito as mozas abríanse ó namorisco e, despois de varios encontros noutras festas, formalizábanse as relacións, sendo frecuentes as parellas entre os mozos e mozas dos dous lados do río.

Os miúdos de casas grandes con haberes pasaban nas barcas montados nas bestas para acudir ós internados dos colexios Escolapios e da Divina Pastora en Monforte. Os ribeiráns tamén se achegaban ás barcas cos cestos de pavías, que vendían nas vilas e feiras da bisbarra de Lemos. Cada cando, se lles facía ó caso, trocaban as pavías, cereixas, uvas e peladillos por un saco centeo da chaira que lles cumpría para enforna-lo pan.

Namentres, o catamarán seguía, pouco a pouco, co seu percorrido, situándose xa no comezo do Canón, asucando o río entre paredes de rochas de máis de 400 metros de altura. Na parte de Caldelas, o miradoiro Balcóns dos Mouros, coñecido tamén polos Balcóns de Madrid, porque disque a xente de entón, entendía que Madrid, coa chegada do ferrocarril a Monforte, quedaba a un tiro de pedra noutra bandado río: éche a carreiriña dun can –dicían os paisanos–. Dende os balcóns de Madrid, seica se despedían as mulleres e noivas dos mozos camiño da emigración.

Contaba o meu pai que escoitara ó seu avó que aumentara moito o trafico coas barcas dende que “Los Caminos de Hierro del Norte de España” chegaran a Monforte. Cousa que aconteceu en 1883 con parada oficial e mais banquete real, coa presencia de Alfonso XII, na cidade do Cabe, daquela con 11.000 habitantes. Coa chegada do ferrocarril, Monforte converteuse nunha vila importante, cunha burguesía liberal emerxente da masonería, vidos dende Francia para a construción das vías férreas. En Castro Caldelas, uns anos antes, por 1840, tamén houbo outro grupo de liberais, tal vez da masonería: o meu bisavó Don Fernando Miranda, avogado, deputado en Cortes e Xuíz de Castro, o boticario Manuel Conde, o avó de don Vicente Risco e mais outros.

As persoas da bisbarra, tanto de Lemos como de Caldelas, agarraban o tren para emigrar a Suíza, Alemaña, Francia, Madrid, As Vascongadas e Barcelona: mulleres mozas pasaban no verán dende Meixide ás Forcadas por Amandi cara a Monforte para ir a traballar no servizo en Barcelona; os mozos da montaña e da ribeira baixaban ó río para colle-la barca en San Fiz para pasar á outra banda do río, ó lugar de A Barca de baixo, en Lemos. Había que subi-lo camiño de cabalerías a pé, ata Amandi e, logo, polo camiño real cara Doade, para chegar a Monforte.

Neste último tramo da viaxe, atracando no embarcadoiro de Santo Estevo, volvín en min, canso o meu caletre de tanto cavilar. Ollei ó meu redor: “garda que é bonito, eh!” –espetei ós que viñan sentados ó meu canto– máis que nada por dicir algo, como me deixei levar polas ás do maxín, esquecín en todo o percorrido da viaxe de face-los consabidos comentarios: “os socalcos das viñas espallados polas engurras das abas en cada banda do río, os pintorescos vilariños, aldeas e casares remarcados na paisaxe coas agullas dos góticos cipreses, lugar de mosteiros, de miradoiros, de fragas de carballos e castiñeiros, de adegas de viño branco de godello e de tinto de mencía desta viticultura heroica, con nomes de antigo con sona coma Amandi, a lenda do Pedome, de paredes de rochas antropomorfas no Canón, as pesqueiras de anguías e troitas” e mais outras belezas nas dúas bandas do río.

Engaiolado polos debuxos da mente, estes amosaban tan reais como as mesmas persoas sentadas ó meu carón. Entretido en destece-las lembranzas en todo o percorrido soábame unha música de cantigas de sereas, cativadoras, como as que namoraron a Ulises, que che digo que en todo o percorrido non me deixaron olla-la paisaxe da Ribeira do Sil.